In 2016 vond ik het tot half september te heet om veldwerk te verrichten. Een jaar later wacht ik in dezelfde maand tot het stopt met regenen. Dit lijkt de nieuwe realiteit te worden in Midden-Europa: van half juni tot half september is het vaak te heet om te fietsen wanneer hogedrukgebieden voor stabiel zomerweer zorgen, of er is juist hevige regenval wanneer de atmosfeer instabiel is en er frontale storingen voorbijtrekken (zie hier en hier). Zodra de weervooruitzichten voor Noord-Frankrijk beter worden, reis ik via Brussel en Luxemburg naar Metz. Daar mis ik door iets te lang te wachten voor een defecte lift een aansluitende trein naar Verdun. Er gaan later nog wel bussen die kant op, maar die nemen geen fietsen mee. Dus rij ik naar de stadscamping van Metz en boemel ik de volgende ochtend alsnog naar Verdun.

Het is voor de derde keer in een jaar dat ik in Verdun ben. Terwijl de trein over de Maasbrug naar zijn eindstation dendert, blik ik omlaag en zie ik dat hier aan het jaagpad wordt gewerkt. Eindelijk!
Waar in mei (zie dag 20) nog een smal jaagpad was, ligt nu een brede weg met hier en daar al een grindlaag.

De bosrijke, diep ingesneden heuvels in de Argonne werden in Parijs eeuwenlang gezien als een natuurlijke bescherming tegen invasies uit het oosten. Misschien dat de Fransen daarom juist hier zo slecht waren uitgerust tegen de langdurige aanvallen van Duitse troepen. In 1914 hadden de Duitsers zich na de Slag aan de Marne teruggetrokken en ingegraven, maar in de Argonne bleven zij zich hardnekkig roeren om de frontlijn op te schuiven en strategisch gunstige posities in handen te krijgen. Kroonprins Wilhelm had de ambitieuze taak gekregen om van hieruit Verdun in te nemen, maar ook een aanval op Parijs zou vanuit de Argonne gestart kunnen worden.
Het dicht beboste terrein leende zich niet voor bombardementen door kanonnen en mitrailleurs, die elders langs het front een verwoestend effect hadden. Hier werd in loopgraven en tunnels een soort oerwoudguerilla uitgevochten, die uiteindelijk zou ontaarden in een mijnenoorlog. Beide partijen groeven tunnels onder elkaars stellingen en ieder hoopte de eerste te zijn die in staat was de ander op te blazen.

Er doemt een militaire begraafplaats op en in het bos zijn sporen van loopgraven en granaatinslagen zichtbaar. Een monument met een ossuarium markeert de frontlijn. Hiervandaan gaan verschillende wandelroutes het bos in, langs mijnkraters en loopgraven naar de Kaisertunnel. Hier lag een compleet stelsel van tunnels, die aansloten op de omringende loopgraven. Naar het noorden liep de Ortliebtunnel, die misschien wel vernoemd is naar een verre verwant van de bekende fietstassenfabrikant.

Vanuit Varennes-en-Argonne maak ik het rondje door de Argonne af. Eerst fiets ik langs de klokkentoren, waar vroeger de slotkerk stond. Hier werd op 21 juni 1791 koning Lodewijk XVI door de plaatselijke republikeinse garde tegengehouden, terwijl hij met zijn familie naar de Oostenrijkse Nederlanden probeerde te vluchten. Zoals ik op dag 11 al schreef, liep het hierdoor met deze Franse koning en zijn vrouw, Marie-Antoinette, veel slechter af dan met de latere Duitse keizer Wilhelm II en zijn zoon.

Een paar honderd meter verder staat het groots opgezette Pensylvania State Memorial, dat bovenop Duitse bunkers gebouwd is. Dit monument herinnert aan het Maas-Argonne offensief dat de Amerikanen in september 1918 lanceerden. De Amerikanen kwamen nog net op tijd om alle fouten van hun Franse en Britse collega’s te herhalen, terwijl de Duitsers nog terugsloegen. Overmoed, onwetendheid en eigenwijsheid zorgden voor grote verliezen onder de doughboys, tot de uitgeputte Duitsers het geloof in hùn onoverwinnelijkheid inruilden voor het inzicht dat gebrek aan voedsel, grondstoffen en vers kanonnenvlees deze oorlog uitzichtloos maakte. Zoekend naar een exitstrategie gingen zij zich terugtrekken achter de Maas. De Amerikanen wisten echter van geen ophouden: ze bleven schieten en sneuvelen tot op de dag van de wapenstilstand.

Op de camping van Verdun ontmoet ik twee jonge vakantiefietsers uit München, die een week geleden uit Parijs zijn vertrokken. De eerste dagen hebben ze onafgebroken in de stromende regen gefietst, maar nu beginnen ze er weer zin in te krijgen. Ik kan aanschuiven bij de maaltijd die ze aan het maken zijn in pannen die groot genoeg zijn om voldoende pasta voor vier à vijf uitgehongerde fietsers te bereiden.
Ze vragen of ik weet hoe ze morgen het beste naar Metz kunnen fietsen.
'Gewoon de witte weggetjes op de Michelinkaart kiezen. En waar die ontbreken, neem je een gele weg. Vermijd in ieder geval de rode wegen', adviseer ik.
'Is er dan geen fietsroute van Verdun naar Metz?' vraagt een van hen verbaasd.
'Nee', zeg ik. 'Er komen hier steeds meer fietsroutes, maar Frankrijk loopt nog wel 30 jaar achter op Duitsland'.

Dankzij het nieuwe fietspad langs het Canal de l'Est en de Maas fiets je nu zonder problemen Verdun binnen. Wil je in het Maasdal blijven, dan kun je dat pad blijven volgen tot je de stad weer uit bent. De Frontlijnroute moet hier echter oostwaarts de heuvels in, langs de forten die daar liggen. Tot nu toe liep deze route in Verdun eerst een kilometer over het jaagpad langs de Maas, wat nu het nieuwe fietspad is, maar dan in de tegenovergestelde richting. Vervolgens een kilometer door een buitenwijk en dan nog een paar kilometer over een stil maar niet erg mooi grindpad. Destijds vond ik dat een goede manier om autoluw Verdun uit te komen, maar nu vind ik dit een houtje-touwtje-oplossing en een afknapper na het mooie fietspad.
Ik ga op zoek naar een betere optie en vind uiteindelijk een niet te ingewikkelde en niet te drukke manier om Verdun uit te fietsen.
De stadsplattegrond van Verdun, die uit twee delen bestond, moet helemaal omgegooid worden voor de nieuwe situatie. Dat is veel werk, maar het resultaat is een duidelijke kaart die niet meer in tweeën gesplitst is, waar zelfs de stadscamping nog net in past.

Hieronder is eerst de oude pagina met stadsplattegrond van Verdun plus navigatietekst te zien en daarna de nieuwe versie.

Enkele kilometers voor Moulainville krijg ik een lekke achterband. Dat is al de tweede keer dit jaar. In mei werd een Big Apple door een scherp steentje lekgeprikt; nu zit er een gat in het loopvlak van de Marathon XR, waarmee ik de afgelopen zomer nog in IJsland heb gefietst. Die had ik pas in de winter willen vervangen, tegelijk met de ketting en de olie in de Rohloffnaaf. Deze vouwband is al 9 jaar oud, maar heeft vaker in een donkere en droge schuur gelegen dan dat ermee gefietst is. Afhankelijk van de fietsen waar deze band voor gebruikt is, kan er tussen de 4800 en 8300 km mee zijn afgelegd. Ik had altijd gedacht dat deze band het wel 10.000 km uit zou houden, omdat ik veel meer kilometers op asfalt dan onverhard afleg.
Door het gat in het loopvlak moet de binnenband lek zijn geraakt. De rest van het loopvlak ziet er nog goed uit. Helaas heb ik nu geen reserve buitenband meegenomen, omdat ik nog nooit een kapotte Marathon XR had gehad. Ik vertrouwde op deze band zoals het Franse leger op zijn forten vertrouwde.
Er zit niets anders op dan de band nu provisorisch te repareren en in Nancy een nieuwe te kopen. Eerder ga ik hier geen fietsenzaak vinden. Teruggaan naar Verdun heeft geen zin, want het is zondag. Veel fietsenmakers zijn ook op maandag dicht. Ik plak een stuk zelfklevend velglint tegen de binnenzijde van het gat. Daar plak ik nog een laag ducttape overheen. Dat blijft wel enkele dagen zitten.

Na Moulainville volg ik bijna 20 km lang de weg langs de voet van de Côtes de Meuse, waar ik in mei - op dag 21 - ook heb gefietst. Hier zijn veel boomgaarden. In mei was ik te laat voor de fruitbloesems, maar nu zie ik wel dat de bomen volzitten met appels en kleine gele mirabellen. In Châtillon-sous-les-Côtes heb ik wel eens in een boomgaard gekampeerd waar ik appels met een doffe dreun naast mijn tent hoorde vallen.

Op dag 21 ben ik de hoofdroute blijven volgen, die over de Côtes de Meuse klimt en met de frontlijn meebuigt naar Saint-Mihiel in het dal van de Maas, om daarna opnieuw, maar wel geleidelijk, over de Côtes de Meuse te klimmen. Ditmaal volg ik een alternatieve route via Hattonchâtel, die 23 km korter is en 200 m klimmen bespaart.
Hattonchâtel is een pittoresk dorp met een middeleeuws kasteel, gebouwd op een steile uitstulping van de Côtes de Meuse. In 1918 was er weinig meer van over, maar met de hulp van een rijke Amerikaanse zakenvrouw kon het stadje met het kasteel in de jaren twintig herbouwd worden. Herman Coster noemde het al in zijn gids 'Fietsen van Maastricht naar de Méditerranée', al volgde zijn route de toen nog heerlijk rustige doorgaande weg onder het stadje langs. Hij schreef: 'Terwille van de afwisseling bevelen we echter sterk aan de 107 m hoge klim naar Hattonchâtel te maken. Onze vorige vergelijkbare klim naar de citadel van Montmédy is alweer zo lang geleden, na 77 km vlakte zijn we wel weer aan zoiets toe'.

In mei (op dag 22) was ik al eens van het Lac de Madine richting Nancy gefietst en tot de conclusie gekomen dat die route voor verbetering vatbaar was.
Thuis heb ik enkele alternatieve routes bedacht, die op het kaartje hieronder zijn te zien. Na Liverdun waren er geen problemen, zodat ik me heb beperkt tot routes tussen het Lac de Madine en Liverdun. Dit traject moet sowieso via Liverdun blijven gaan, omdat daar een goede camping is, die een prima alternatief is voor de moeilijk bereikbare camping van Nancy (daar moet je over drukke wegen de stad uit en ook nog eens 130 m klimmen).

grijs = het bestaande alternatief dat ik in mei heb gefietst
roze = een lang alternatief via Toul en het Moezeldal
groen = een korter en autoluw alternatief door het Forêt de la Reine en een klein stukje Moezeldal
rood = een asfaltalternatief dat het Forêt de la Reine omzeilt

Bij Villey-Saint-Etienne bereik ik de Moezel. Hier is de eerste bakker op dit traject. Ook zijn er eet- en drinkgelegenheden. Helaas is het nu maandag en is alles gesloten. Gelukkig heb ik nog een oud stuk pain de seigle, een soort roggenbrood, dat met een geurig trappistenkaasje nog prima smaakt.

Er volgt een korte steile afdaling naar het Moezeldal, waar ik de fietsroute 'Les Boucles de Moselle' naar Liverdun kan volgen. Ik concludeer dat de route die ik vandaag heb gereden, een stuk vlotter is te fietsen dan de route die ik in mei, op dag 22, heb gevolgd. Het scheelt maar liefst 300 m klimmen. Bovendien is de nieuwe route iets korter en is er 12 km na Montsec een camping die wel eens leuker zou kunnen zijn dan die aan het Lac de Madine.

Het stuk tussen Liverdun en Nancy heb ik in mei al gefietst. Dat sla ik nu over door in Liverdun de trein te nemen, die mij binnen een kwartier naar Nancy brengt, waar ik gelijk op zoek ga naar een fietsenzaak. Die vind ik op weg naar de stadscamping, die helaas 130 m hoger ligt. Had ik geen nieuwe band nodig gehad, dan was ik naar de camping van Liverdun gegaan, die in het Moezeldal ligt.
In het schemerdonker zet ik mijn tent op. Daarna tracteer ik mijzelf op een pizza in de snackbar van de camping. De meeste tafels worden er bezet door Nederlandse stellen, die wat glazig voor zich uit staren en niet de indruk maken dat ze elkaar nog veel te vertellen hebben. Allemaal zestigplussers met een camper, die vast al vele avonden in dit soort eetgelegenheden hebben doorgebracht. Voor de sfeer hoef je hier niet te komen en de pizza is geen haute cuisine, maar het is wel een aangenaam warme en comfortabele plek om mijn aantekeningen nog even door te nemen.

Ik denk dat het weer tijd wordt voor een kaartje, om te laten zien waarom ik nu met de trein een stuk de verkeerde kant op gegaan ben. De afgelopen dagen heb de volgende etappes gefietst:
- dag 24: van Verdun westwaarts naar traject 14 (het 'Rondje Argonne')
- dag 25: van traject 14 oostwaarts naar traject 7 bij Verdun
- dag 26: van Verdun via een inkorting van traject 7 (staat niet op het kaartje) naar het begin van traject 8
- dag 27: het eerste deel van traject 15 (het alternatief via Nancy)
- dag 28: het tweede deel van traject 15 en vervolgens naar Lunéville (staat niet op het kaartje)
- dag 29: eerst per trein naar Pont-à-Mousson, waar traject 8 de Moezel kruist

(Ik zie nu dat Michaël de route niet heel nauwkeurig ten opzichte van de Maas en de Moezel heeft getekend. In de gids valt dat amper op, omdat dit kaartje een sterk vergroot detail is van een overzichtskaartje van de complete Frontlijnroute. In de gids is dit fragment slechts 3 cm breed.)

Traject 8 begint bij het Lac de Madine, waar ik in mei al een stuk van heb gefietst. Daarna gaat dit traject 15 km over stille asfaltwegen, waar hoogstwaarschijnlijk niets is veranderd. Wat ik wel wil controleren, is een jaagpad tussen Vandières en Pont-à-Mousson, dat destijds onverhard was.

Verderop houdt het asfalt op. De oude route bleef aan dezelfde kant van het kanaal het onverharde jaagpad volgen. Vanochtend had ik echter op weg naar Vandières al ontdekt dat aan de andere kant van het kanaal nu een nieuw asfaltpad naar Pont-à-Mousson loopt. Tussen het eerste en het laatste fietspad ligt nog een brede grindweg, die gebruikt wordt door vrachtwagens met grind van een nabijgelegen ontgronding langs de Moezel. Ik vermoed dat men daar nog even wacht met asfalteren tot de concessie voor het ontgronden verlopen is. Ik laat de route nu over de nieuwe fietspaden lopen en hoop dat die 1.6 km grindweg met af en toe een vrachtwagen ook nog eens verbeterd wordt.
Deze paden zijn onderdeel van de Véloroute Charles le Téméraire.

Op de oostoever ligt het oudste deel van de stad met de kathedraalachtige Eglise St-Martin. Na een heftige klim volgt een prachtig uitzicht vanaf de Butte de Mousson.

Bij slecht zicht of gebrek aan klimlust biedt de vlakkere, maar ook drukkere route via Atton een goed alternatief. Je komt dan ook langs een jachthaven en camperplek met douches, die van 8 tot 20 uur open zijn. Het grasveld achter de camperplaatsen zou een prima tentenveld kunnen zijn, maar helaas is het hier uitdrukkelijk verboden om te kamperen. In het verleden schijnen er problemen te zijn geweest met groepen (motor?)fietsers die hier kwamen kamperen, maar ik vermoed ook een gebrek aan interesse voor fietstoerisme bij de lokale autoriteiten. Dat is jammer, want nu is er tussen Heudicourt aan het Lac de Madine en Vic-sur-Seille, een afstand van bijna 90 km, geen camping langs dit traject. Deze jachthaven annex camperplek ligt er mooi tussenin: 35 km van de ene en 55 km van de andere camping. Bovendien zijn hier winkels. Het feit dat de douches na 20 uur gesloten zijn, doet vermoeden dat hier later op de avond geen beheerder is. Dus kan ik me goed voorstellen dat iemand hier een douche neemt, dan wat gaat eten in het restaurant ernaast en wat later in de schemering, buiten het zicht van de boten en de campers, discreet een tentje opzet.

De D120 tussen Pont-à-Mousson en Atton is een drukke weg met een fietsstrook. Na een kilometer wordt dit een autosnelweg en moeten fietsers deze weg oversteken om de oude weg door het dorp te volgen. Ik heb wel eens geprobeerd om die nare oversteek te vermijden, maar kwam toen terecht op een modderpad tussen de autowrakken van een woonwagenkamp. Dus bleef de D120 de minst slechte optie voor fietsers die de de Butte de Mousson willen omzeilen. In Atton zelf en daarna was de D120 niet druk meer. Dat is nu anders. Ook na het eind van de fietsstrook blijft de D120 erg druk, wat onacceptabel is voor een fietsroute.

Muur van voormalig 'stadthaus' in Vic-sur-Seille

Bij Montreux, 4 km voor Badonviller, verraden oude bunkers de plek waar deze fietsroute de Duitse linies verlaat en ‘overloopt’ naar de Franse zijde. Badonviller het zwaar te verduren: het werd driemaal ingenomen en geplunderd door Beierse troepen en behoort tot het selecte gezelschap van plaatsen die vanuit een zeppelin gebombardeerd zijn. Uiteindelijk kwam de frontlijn iets ten noorden van het stadje te liggen.
Hier wil ik koffie drinken. Het café waar ik dat in 2010 nog kon doen, is inmiddels ter ziele. Gelukkig is er nog een oud hotel waar ik op een stoeltje in de zon koffie kan drinken. Zou er in Badonviller over tien jaar nog koffie zijn te krijgen?
Na Badonviller gaat de hoofdroute over de eerste Vogezencol, de 484 m hoge Vierge Clarisse. Ik wil mijn krachten nog even sparen voor de cols die vanmiddag komen en kies voor een alternatieve route over de Col de Rouge Vêtu, die maar 408 m hoog en 5,5 km korter is.
Vanaf Saint-Blaise gaat een nieuwe voie verte - het enige nieuwe stukje van dit traject - naar Moyenmoutier, waar een groep bankjes in het park voor de Abdij van St. Hydulphe een prachtige plek is voor de lunch en het drogen van de tent.

Sinds ik Moyenmoutier uitfietste, zie ik af en toe omleidingsborden, verbodsborden voor voetgangers, en dranghekken langs de weg liggen. Het zijn onheilspellende voortekenen van de jaarlijkse Rallye des Vosges die hier de komende dagen plaatsvindt. Het is me duidelijk dat ik hier geen dag later had moeten fietsen, want dan had ik een geblokkeerde Frontlijnroute aangetroffen.
Ik bekijk de officiële website waarop de route van deze rally voor de komende dagen wordt aangegeven, zodat ik een plan B kan maken. Ik zie dat ik niet op routes kom waar geracet wordt, zolang ik de hoofdtrajecten van de Frontlijnroute blijf volgen. Een minder zwaar alternatief traject door de Vogezen wordt echter onbefietsbaar. Morgen zal ik ook af en toe op een verbindingsroute tussen de verschillende rallyparcoursen moeten fietsen.

Op die website is ook een paragraaf gewijd aan 'Rallye et Environnement', met een foto ernaast van rokende fabrieken. Over die foto is natuurlijk nagedacht: die moet suggereren dat andere zaken veel meer milieu-impact hebben dan een autorally. Een foto van een weg met platgereden dieren zul je op deze site niet aantreffen. Ook over de tekst is nagedacht. Om te beginnen spreken de organisatoren van de rally hun bezorgdheid over het milieu uit. Vervolgens wordt een Zwitsers onderzoek uit de kast gehaald, waarvan de uitkomst was dat ongeveer eenderde van de CO2-emissie van een rally werd veroorzaakt door openbaar vervoer en de rest grotendeels door accommodatie, catering, transport van apparatuur en afval. Om te besluiten met de conclusie dat de CO2 die wordt uitgestoten door raceauto's, slechts 3% bedraagt van de totale uitstoot van het evenement.
Dan volgen enkele vergelijkingen: dat een WK Voetbal 1,4 maal zoveel emissie veroorzaakt als de rally naar Dakar (zie hier voor een overzicht van dodelijke slachtoffers van die race), dat de estafette met de Olympische vlam meer CO2 uitstoot dan een race om de Grand Prix en dat de Grand Prix van België minder uitstoot oplevert dan het opstijgen van een verkeersvliegtuig. Het zal wel niet de bedoeling zijn dat ik daaruit concludeer dat er nog een hoop commerciële sportevenementen afgeschaft kunnen worden. Dit gegoochel met cijfertjes doet me denken aan de tabaksindustrie, die ook graag selectief uit onderzoeksresultaten citeert om ons te laten denken dat we 'niet zo moeten zeuren als mensen van een sigaartje willen genieten'.
De treurige realiteit is dat de aanleg van een fietspad over een opgeheven spoorlijn (zoals van Duinkerke naar Adinkerke) jarenlang kan worden tegengehouden door een milieueffectrapportage, terwijl in hetzelfde land wel binnenwegen in een groot gebied mogen worden afgezet voor een lawaaiig en vervuilend evenement, waarbij roekeloos rijgedrag tot sport verheven wordt.

Gelukkig merk ik op de camping municipal van Gemaingoutte nog helemaal niks van luidruchtige rallybezoekers. Dat is fijn, want na bijna 1000 m klimmen en een nog zwaardere dag voor de boeg, wil ik goed kunnen slapen. Vannacht ben ik hier de enige gast. De receptie blijft dicht en een beheerder laat zich vanavond niet zien, maar de douche is lekker warm.

Vanaf de Col du Calvaire maakt de Frontlijnroute een bocht door de Elzas om na 70 km, bij de Col Amic, weer terug te komen op de Route des Crêtes. Wie de hoofdroute links laat liggen en de Route des Crêtes blijft volgen, bereikt al na 48 km de Col Amic. Dit is beslist een spectaculaire route, die ook nog eens 500 m klimmen uitspaart. Wel kan het op de Route des Crêtes erg druk zijn; deze graatweg is geliefd bij motorfietsers. Soms kunnen ook de weersomstandigheden op 1000 m hoogte het fietsen flink bemoeilijken. Zo heb ik hier in oktober 2009 gefietst met een snijdende noordoostenwind en een temperatuur rond het vriespunt. Met mist of regen is het hier ook geen feest.
De hoofdroute gaat nu meer dalend dan klimmend door een prachtig berglandschap en arriveert enkele kilometers na de Col du Wettstein bij de Collet du Linge of Lingekopf.

Op deze heuvel bevindt zich een loopgraafmuseum met een goed geconserveerd stuk van de Duitse linies, waarop Franse troepen zich in de zomer van 1915 massaal te pletter liepen. Een strategisch doel werd er niet mee gediend, wel sneuvelden er genoeg militairen om enkele grote begraafplaatsen in de omgeving mee te kunnen vullen.
Het is geen toeval dat juist van de Duitse linies nog zoveel resten te zien zijn. Voor de Duitsers was de frontlijn een verdedigingslinie voor onbepaalde tijd geworden, die zo sterk mogelijk gemaakt werd. De Franse legerleiders bleven hardnekkig vasthouden aan hun filosofie van ‘attaque à outrange’ (aanval tot het uiterste) en bleven ondanks alle mislukkingen hopen op een succesvolle doorbraak. Het versterken van de frontlijn was in strijd met deze offensieve strategie.

De wijnvelden zijn doorspekt met kruisbeelden en kapelletjes.

Vandaag wil ik Bazel bereiken, zodat ik morgenochtend vroeg in de trein kan stappen om terug te reizen naar Saint-Dié-en-Vosges. Dat ligt maar een uurtje fietsen van Fraize, waar het alternatieve traject door de Vogezen begint. Later op de dag zijn daar geen goede treinverbindingen.
Dat zou betekenen dat ik minstens 100 km af moet leggen en onderweg amper tijd zal hebben om dingen uit te zoeken. Daarom sla ik de eerste 30 km over door met de trein van Cernay via Mulhouse naar Dannemarie te boemelen.
In Dannemarie ga ik op zoek naar koffie. Op maandagochtend blijkt hier niets open te zijn, behalve de supermarkt. Daar tref ik een openluchtwasserette op het parkeerterrein aan, een snel oprukkend fenomeen in Frankrijk. In de supermarkt behelp ik mij met oploskoffie uit een automaat, nadat ik hier wel 5 km heb rondgefietst op zoek naar échte koffie.

In het steeds smaller wordende dal van de Petite Meurthe gaat vals plat naadloos over in een geleidelijke klim: alles bij elkaar zo’n 330 m naar de 810 m hoge Col du Surceneux. Voor drinkwater is hier gezorgd.

In de schemering bereik ik de jachthaven van Dannemarie. Het liefst zou ik hier blijven en morgenochtend in de trein stappen. Helaas is hier geen camping in de buurt, maar wellicht is er een douche bij de jachthaven. Ik ga op onderzoek uit en vind een douchehok dat op slot is. Dan heb ik ook niet zo'n zin om hier te gaan wildkamperen. Ik fiets naar het station en neem de trein naar Mulhouse. De camping municipal ligt hier maar 2 km van het station, maar het hek is hermetisch gesloten. Op een bordje lees ik dat gasten vanaf april 2018 weer welkom zijn. Merde!! Volgens Archies zou deze camping nog tot half oktober open moeten zijn.
Hier sta ik dan, op een duistere plek in een onbekende stad. Zal ik dan maar een hotel zoeken? Of weer een trein nemen naar een plaats waar de camping nog wel open is? Morgen moet ik sowieso een flink stuk boemelen, dus alle treinkilometers die ik vandaag afleg, hoef ik morgen niet meer te doen. Ik fiets terug naar het station, waar ik op het nippertje de trein naar Straatsburg haal. Daar zou de stadscamping het hele jaar open moeten zijn. Na tienen arriveer ik in Straatsburg. Met de OpenFietsMap vind ik feilloos in het donker de weg naar de camping, die aan het spoor ligt, 2.4 km van het station. Vanuit de trein had ik al gezien dat deze camping verlicht was. De receptie is dicht, maar met de fiets kom ik moeiteloos langs de gesloten slagboom. Deze camping oogt nieuw en lijkt vooral op campers te zijn gericht. Een tentenveldje zie ik niet, maar naast de verharde camperplekken is nog genoeg gras. Dit is vast zo'n camping waar je bij de receptie een genummerde plek krijgt aangewezen. Ik zet mijn tent op een van de schaarse onbezette plekken, niet ver het washok. Om 11 uur 's avonds verwacht ik hier geen nieuwkomers meer (zoals op IJslandse campings wel gebeurt: dat er midden in de nacht links en rechts van je tent een paar hevig snurkende gasten bijkomen). Na 99 km fietsen, twee Vogezencols en een lange treinreis kan ik eindelijk instorten.

Het is wat langer en er moet meer worden geklommen, maar de route via de Col de la Vierge Clarisse is spectaculairder dan het alternatief via de Col de Rouge Vêtu, waar je de hele tijd tussen de bomen fietst. Daarom gaat de hoofdroute langs La Vierge Clarisse.
Na de stuwdam volgt nog een afdaling. De laatste 9 km naar Raon-l'Étape zijn vlak en autovrij.

In Raon-l'Étape neem ik de trein naar Nancy, waar ik overstap op een trein in de richting van Metz en Thionville. Nancy heeft een modern station met liften, die meestal functioneren, maar vandaag is de lift die ik nodig heb, defect. Een briefje meldt dat het einde van de onderhoudswerkzaamheden is voorzien in september 2017. Dan hebben ze nu nog drie dagen de tijd om een monteur op te trommelen. Altijd weer hartverwarmend, die service van de SNCF. Nou ja, na twee weken veldwerk en een stuk of tien Vogezencols krijg ik mijn fiets ook nog wel een stationstrap op.